Historia wykuta w macewach

Zapomniane, udane powstanie z 1806 roku

Jan Gładysz, Wjazd Jana H. Dąbrowskiego do Poznania

O tym powstaniu wielu całkowicie już zapomniało, a był to pierwszy wygrany przez Polaków zryw niepodległościowy. Powstanie wielkopolskie 1806 roku było zbrojnym wystąpieniem ludności polskiej przeciw wojskom pruskim. Wojna pomiędzy Francją a Prusami dała nadzieję mieszkańcom Wielkopolski na odzyskanie niepodległości. Napoleon wydał rozkaz stworzenia legii z polskich dezerterów z pruskiej armii. Do zadania tego wyznaczył generała Jana Henryka Dąbrowskiego. 3 listopada 1806 r. wjechał do Poznania, ten wjazd przerodził się w manifestację patriotyczną. W tym samym dniu wydano odezwę do narodu wzywającą do walki z zaborcą. W związku z tym oddziały formowano głównie w dużych ośrodkach miejskich, takich jak Poznań czy Kalisz. Oddziały powstańcze oraz wojska składające się z rekrutów powołanych przez Dąbrowskiego systematycznie oczyszczały Wielkopolskę z oddziałów pruskich. Jeszcze w listopadzie zajęto twierdzę na Jasnej Górze a działania stopniowo przenosiły się na sąsiednie tereny. W styczniu 1807 roku wyruszono na Pomorze, walki toczyły się m.in. w Gnieźnie i Tczewie, gdzie Dąbrowski został ranny, w maju zaś zajęto Gdańsk i na koniec 15 czerwca Królewiec. W lipcu 1807 r. podpisano traktat tylżycki, w którym Rosja uznała Księstwo Warszawskie, formalnie niepodległe chociaż podporządkowane Francji.

Podglądanie w Rzymie

Jan Matejko, Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem

6 listopada 1500 roku przebywający w Rzymie Mikołaj Kopernik obserwował zaćmienie księżyca. A powyżej stosowny obraz Mistrza Jana Matejki "Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem".

Akt 5 listopada

kartka dotycząca Aktu 5 listopada z życzeniami gubernatora v. Beselera

5 listopada 1916 roku władze niemieckie i austriackie wydały tzw. Akt 5 listopada gwarantujący Polakom powstanie w przyszłości samodzielnego państwa polskiego z ziem odebranych Rosji. Nie zostały sprecyzowane granice przyszłej monarchii. Akt zawierał natomiast sformułowania dotyczące stworzenia armii polskiej. Po nieudanych próbach pozyskania polskiego rekruta Austro-Węgry i Cesarstwo Niemieckie podjęły podobne działania wobec Litwy i Ukrainy. Niemniej sprawa polska znów ożyła na arenie międzynarodowej.

Wielki podręcznik historii, wykuty w kamieniu i krzyżach

W Święto Niepodległości, w niedzielę 11 listopada o godzinie 11.30 odbędzie się spacer po Powązkach Wojskowych, cmentarzu, który jest jak wielki podręcznik historii. Tu spoczywają powstańcy listopadowi i styczniowi, ale i Rosjanie z armii carskiej. Są mogiły obrońców kraju z 1920 roku i groby Juliana Marchlewskiego czy Karola Świerczewskiego, którzy wkraczali wtedy z Armią Czerwoną. Spoczywają dowódcy AK, żołnierze Polski Podziemnej i elita komunistyczna na czele z B. Bierutem i W. Gomułką. Znajdują się tu groby wielu ofiar katastrofy smoleńskiej z 2010 roku. Obok żołnierzy i polityków pochowano tu sławy sportu i kultury: Feliksa Stamma, Kazimierza Górskiego, Jerzego Kuleja, Tadeusza Łomnickiego czy Jana Brzechwę.

Na spacerze dowiesz się m. in.

- o najsłynniejszym szpiegu CIA w dawnym bloku wschodnim;

- gdzie znajduje się grób autora Pana Kleksa;

- gdzie jest mało krzyży, ale wielu towarzyszy;

- o tym kto "wyjechał w futerku, a wrócił w pudełku";

- o losach Antka Rozpylacza;

- o tragicznych losach Alka, Rudego i Zośki, przyjaciół i żołnierzy Szarych Szeregów;

- o tajemniczym zniknięciu krzyża katyńskiego;

- z jakim generałem chodziło się na zakupy w czasach PRL-u;

- czyje charakterystyczne "r" znała cała Polska;

- o Papie, który uczył porządnie lać!

- komu zamiast kwiatków i zniczy ofiarować można długopis;

- kto ratował ludzkie serca i dbał o Polaków zdrowie;

- kim był człowiek, który pomagał ludziom... i  wiele innych ciekawostek.

Spacer rozpoczyna się o godzinie 11.30 i trwa około 2 godzin. Cena spaceru wynosi 10 zł od osoby dorosłej, 5 zł uczniowie i studenci, gratis dzieci do lat 10 zł. 

Powiew historii na Starych Powązkach

Śmierć Zygmunta II Augusta

Jan Matejko, Śmierć Zygmunta II Augusta w Knyszynie

Jan Matejko namalował obraz przedstawiający śmierć ostatniego Jagiellończyka na tronie polskim - króla Zygmunta II Augusta. Widzimy poruszony cały dwór, a w centrum kapłana przybyłego wraz z ministrantem, aby udzielić umierającemu wiatyku.

Ostatni polski Jagiellończyk

Zygmunt II August, warsztat Lukasa Cranacha Młodszego, ok. 1555

7 lipca 1572 roku w Knyszynie zmarł bezpotomnie król Polski i wielki książe litewski Zygmunt II August jako ostatni polski monarcha z linii męskiej dynastii jagiellońskiej. Po jego śmierci królami RP zostawali królowie elekcyjni począwszy od Henryka Walezego.

Ostatni król Polski

Marcello Bacciarelli, Stanisław August w stroju koronacyjnym 

1764. Olej na płótnie. 265 x 134,5 cm.
Zamek Królewski w Warszawie.

Polonia Malczewskiego

Polonia Jacka Malczewskiego to kobieta, która jest uwielbiana przez mężczyznę. Miłość do Ojczyzny ukazana jak miłość kobiety i mężczyzny.

Na etapie, Jacek Malczewski

Etap (określenie żargonowe), to pomieszczenia w których przetrzymywano zesłańców gnanych na Sybir po każdym dniu podróży. Były to zazwyczaj pomieszczenia ciasne (typu barakowego), pozbawione podstawowych wygód, brudne, zarobaczone i przeznaczone wyłącznie na nocleg dla zesłańców i odpoczynek dla ich eskorty. Podróżowanie etapami z centrum Rosji za Ural trwało (w zależności od pory roku) od kilku do kilkunastu miesięcy, a śmiertelność – przede wszystkim ze względu na choroby zakaźne, ale również z wycieńczenia i głodu – sięgała 10% zesłańców.

Sojusz prusko-rosyjski w Kaliszu - 28 lutego 1813 roku

W Kaliszu Imperium Rosyjskie i Królestwo Prus zawarli 28 lutego 1813 sojusz zaczepno-obronny przeciw Francji Napoleona. Do sojuszu zaproszono Wielką Brytanię i Austrię. Rosja zobowiązała się wystawić 150 tysięczną armię przeciw Napoleonowi. 27 marca Prusy wypowiedziały wojnę Francji. W 1835 roku odbyły się w Kaliszu wielkie manewry wojsk pruskich i rosyjskich dla upamiętnienia tego sojuszu.

Marna frontu wschodniego - bitwa przasnyska 1915 rok

rosyjska propaganda - zdobycie niemieckiego sztandaru pułkowego

Bitwy I wojny światowej są Polakom słabo znane. A na terenach polskich rozgrywały się znaczące bitwy frontu wschodniego. Wśród nich była bitwa przasnyska stoczona została od 18 lutego do 26 marca 1915 roku. Po wygranej bitwie pod Tannenbergiem i przekształceniu się wojny na Zachodzie w wojnę pozycyjną, dowództwo niemieckie zdecydowało, że główne walki w 1915 roku odbędą się na froncie wschodnim. Miasto Przasnysz zyskało na znaczeniu militarnym jako miejsce przełamania frontu przez 8 Armię niemiecką z zamiarem kontynuowania natarcia na Warszawę. Plan nie powiódł się i po pierwszych sukcesach wojska niemieckie zostały przez Rosjan odparte.Walki lutowe zamieniły okoliczne wioski w zgliszcza, zabudowa Przasnysza we wszystkich bitwach odniosła 70% a na wsiach 80% zniszczeń, tysiące ludzi straciło życie bądź zostało okaleczonych a rezultat militarny został nieosiągnięty. Niemcy nie zdołali zabezpieczyć linii Mława-Przasnysz-Pisz ani wyjść na linię Narwi. Wojska niemieckie jak na warunki frontu wschodniego poniosły duże straty w ludziach, sprzęcie i straciły sztandar pułkowy. Rosjanie mimo zwycięstwa nie zdołali rozbić wojsk niemieckich ani zagrozić Prusom Wschodnim, jedynie zdobyli sukces propagandowy rozpowszechniając wzięcie do niewoli 14 000 jeńców niemieckich pod Przasnyszem, wynikiem tego gazety określały bitwę przasnyską jako "Marnę frontu wschodniego". Najwięcej skorzystali na Bitwie przasnyskiej Francuzi i Anglicy, ponieważ Niemcy skierowali cztery Korpusy z frontu zachodniego na wschodni.

Rugi pruskie

Konstanty Górski, Rugi pruskie, 1915

26 marca 1885 rozpoczęły się tzw. rugi pruskie czyli masowe wysiedlenia Polaków (i w mniejszej liczbie Żydów) z  Prus w latach 1885-1890. Stały się jednym z symboli antypolskiej polityki niemieckiej wobec Polski  pod zaborami.
Rozporządzenie wykonano z całą brutalnością. W początkowych miesiącach zostało wysiedlonych prawie 26 tysięcy osób, głównie robotników i rzemieślników zamieszkałych we wschodnich prowincjach Prus. Wysiedlenia kontynuowano w następnych latach i do 1890 roku liczba wysiedlonych przekroczyła 30 tys. osób

Litewska Jasna Góra - oblężenie Lachowicz

Juliusz Kossak, Jan Chryzostom Pasek pod Lachowiczami

Oblężenie Lachowicz miało miejsce pomiędzy 23 marcem a 28 czerwcem 1660 podczas wojny polsko-rosyjskiej. Armia rosyjska w sile ok. 11 tys. żołnierzy pod wodzą Iwana Andrzejewicza Chowańskiego obległa Lachowicze, jedną z największych twierdz RON-u na Białorusi. Obroną dowodził Stanisław Michał Judycki.
Podczas trzech miesięcy oblężenia twierdza wytrzymała cztery rosyjskie szturmy.  Udaną obronę Lachowicz ówcześni ludzie przypisywali interwencji Matki Boskiej, przez co zyskała miano "litewskiej Jasnej Góry". Była to obok Słucka jedyna forteca Wielkiego Księstwa Litewskiego, która pozostała niezdobyta aż do końca wojny polsko-rosyjskiej.

21 lutego 1699 r. - klęska w bitwie pod Martynowem

Maksymilian Gierymski, Potyczka z tatarami, 1867

Zimą 1699 roku Tatarzy po raz ostatni dokonali wielkiego najazdu na terytorium Rzeczypospolitej. Podczas tego najazdu 21 lutego 1699 r. Tatarzy w bitwie pod Martynowem pobili atakujących Polaków, biorąc jeńców. Bitwa ta jest całkowicie nieznana w naszej historiografii. Już współcześni woleli milczeć na ten temat nie przynoszący chluby polskiemu orężowi.

Bitwa pod Grochowem - ciąg dalszy

Wojciech Kossak, Fragment spod Grochowa, 1906, Olej na płótnie. 60 x 85 cm.

Bitwa pod Olszynką Grochowską - 25 luty 1831 r.

Obraz Wojciecha Kossaka przedstawiający "czwartaków" podczas bitwy pod Olszynką Grochowską.

25 lutego 1831 roku nacierające na Warszawę rosyjskie wojska Iwana Dybicza zostały powstrzymane przez wojsko polskie dowodzone przez Józefa Chłopickiego. Bitwa była nierozstrzygnięta, ale Rosjanie odstąpili od ataku na Warszawę. Wojciech Kossak wielokrotnie malował obrazy ilustrujące tę bitwę, a nawet zamierzał namalować panoramę Bitwy pod Grochowem.

Obcinanie głów - 19 luty 1846 rok

Jan Lewicki, Rzeź galicyjska, 1871

W lutym i marcu 1846 roku chłopi galicyjscy z wyjątkowym bestialstwem mordowali swoich dziedziców, m.in. odpiłowywali im głowy. Za głównego inspiratora uważany był starosta tarnowski Joseph Breinl von Wallerstern. Austriacy wypłacali nagrody pieniężne za głowy zamordowanych ziemian. Zginęło podczas pogromów pomiędzy 1200 do 3000 osób, niemal wyłącznie ziemian, urzędników dworskich i księży. Ponieważ kwota wypłacana za martwych była dwukrotnie wyższa od płaconej za rannego, wiele osób przywiezionych jako ranne do siedziby starostwa w Tarnowie zamordowano na progu tego budynku stojącego w centrum miasta. Było to tak masowe, że ulicami płynęła krew.

Krwawo pod Byczyną - 24 stycznia 1588 r.

Bitwa pod Byczyną została stoczona w dniu 24 stycznia 1588 roku a chodziło o tron polski po śmierci Stefana Batorego. Wojska arcyksięcia austriackiego Maksymiliana III Habsburga zajęły pozycję na trakcie królewskim wiodącym do Polski. Naprzeciw stanęła armia Rzeczpospolitej pod wodzą Jana Zamoyskiego, stronnika Zygmunta III Wazy. Bitwa trwała bardzo krótko, była bardzo krwawa i zamieniła się w rzeź uciekających żołnierzy (zginęło po stronie polskiej, ok. 1000, po austriackiej ok. 2000). O sukcesie armii polskiej w części zadecydowała panika wśród Węgrów, którzy źle zrozumieli wydane rozkazy. Arcyksiążę schronił się w Byczynie, którą z marszu wojska polskie zaczęły oblegać. Do ostrzału miasta wykorzystano działa pozostawione przez armię Maksymiliana. Wojsko szykowało się do szturmu miasta, jednak arcyksiążę kazał wywiesić białą flagę i rozpoczął pertraktacje o warunkach poddania się.

28 stycznia 1905 r. - Początek rewolucji 1905 roku

Witold Wojtkiewicz Manifestacja uliczna 1905

28 stycznia 1905 roku PPS ogłosiła strajk powszechny, co stało się początkiem rewolucji w zaborze rosyjskim.

25 stycznia 1831 r. - Detronizacja cara Mikołaja przez sejm

François Le Villain, Detronizacja Mikołaja na Sejmie

W czasie powstania listopadowego, pod wpływem manifestacji ulicznych i niepowodzenia misji mediacyjnej wysłanej do Petersburga, zebrany w Warszawie Sejm podjął uchwałę o złożeniu z polskiego tronu króla Mikołaja I. Uchwała utrzymana była w możliwie najbardziej wyważonym tonie, co było efektem starań skrzydła umiarkowanego:


Działo się na posiedzeniu połączonych Izb Sejmowych dnia 25 stycznia 1831 r. w Warszawie.
Najświętsze i najuroczystsze umowy o tyle są nienaruszalne, o ile wiernie są dotrzymywane przez obie strony. Długie cierpienia nasze znane są całemu światu. Przysięgą poręczone przez dwu panujących, a pogwałcone tylekroć swobody – nawzajem i naród polski od wierności wobec dzisiejszego panującego uwalniają. Wyrzeczone na koniec przez samego Mikołaja słowa, że pierwszy ze strony naszej wystrzał stanie się na zawsze hasłem zatracenia Polski, odejmując nam wszelką nadzieję sprostowania naszych krzywd, nie zostawiają jak rozpacz szlachetną.
Naród zatem polski, na sejmie zebrany, oświadcza: iż jest niepodległym ludem i że ma prawo temu koronę polską oddać, którego godnym jej uzna, po którym z pewnością będzie się mógł spodziewać, iż mu zaprzysiężonej wiary i zaprzysiężonych swobód święcie i bez uszczerbku dochowa.


Symbolicznie uznaje się, iż od daty przyjęcia tej uchwały rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska 1831 r.

19 stycznia 1546 r. polowanie na Barbarę?

Jan Matejko, Zygmunt z Barbarą na dworze radziwiłłowskim w Wilnie

19 stycznia 1546 r. król Zygmunt II August urządził w Puszczy Białowieskiej polowanie w którym uczestniczyła również Barbara Radziwiłłówna. Rok później byli już małżonkami, ślub wzięty potajemnie, wbrew woli królowej Bony wywołał burzę wśród szlachty i na dworze królewskim.

Męczennicy uniccy z Drelowa - 17 stycznia 1874

Męczennicy z Drelowa - autor mi nieznany, jeśli ktoś wie, czyje to dzieło proszę o informacje

Dnia 17 stycznia 1874 roku w Drelowie, parafii unickiej, wojsko rosyjskie zastrzeliło 13 unitów i raniło około 200 osób. Unici w Drelowie wytrwale bronili własnej cerkwi i wiary nie chcąc oddać kluczy do świątyni, i przyjąć prawosławia.

Powstanie styczniowe według Jana Matejki

Jan Matejko, Polonia - rok 1863, 1864

Polonia - Rok 1863 albo Zakuwana Polska to jedno dzieło Jana Matejki, powstałe w 1864 roku.
Obraz został namalowany pod wpływem świeżych przeżyć i wspomnień artysty z czasów powstania styczniowego. Artysta raczej nie widział żadnych szans na wystawienie obrazu i jego publiczną prezentację. Obawiając się o swe bezpieczeństwo oraz ewentualnych represji schował płótno za piecem w domu. Po latach obraz trafił w ręce rodziny Czartoryskich i potem do ich krakowskiego muzeum.
Polonia to zakuwana w kajdany młoda kobieta, ubrana w czarną, potarganą na ramionach, suknię. Za nią widać drugą kobietę w jaśniejszej sukni - to Litwa, także zakuwana w kajdany. Aktu zakucia ma dokonać trzymający młotek w prawej dłoni młody kowal, pochylający głowę z rezygnacją. Całej scenie przyglądają się dwaj oficerowie: jeden w mundurze rosyjskim, a drugi w pruskim - jest to aluzja Matejki do losów Ojczyzny pod panowaniem zaborców. W głębi pomieszczenia widzimy Manifest Rządu Narodowego z 1863 roku.

Bitwa pod Grunwaldem według St. Wyspiańskiego

Stanisław Wyspiański, Bitwa pod Grunwaldem, ze szkiców do królów i sławnych postaci - karykatury.

Napoleońskie plany a porządna zima rosyjska

Jerzy Kossak, Powrót spod Moskwy, 1928

W rozmowie na początku kampanii 1812 (drugiej wojny polskiej) Napoleon wyjawił cele tej wojny: Jestem tu, aby raz na zawsze skończyć z tym barbarzyńskim kolosem Północy. Szpada została już dobyta. Trzeba ich zapędzić jak najdalej w ich lody, aby przez najbliższe 25 lat nie byli w stanie mieszać się w sprawy cywilizowanej Europy. Nawet za czasów Katarzyny Rosjanie prawie nie odgrywali żadnej roli w życiu politycznym Europy. Z cywilizacją zetknęli się dopiero przez rozbiór Polski. Nadszedł więc teraz czas, aby Polacy pokazali im, gdzie ich miejsce... Bezpowrotnie minęły czasy, kiedy Katarzyna dzieliła Polskę, chwiejny Ludwik XV drżał ze strachu w Wersalu, a caryca zachowywała się tak, że wychwalały ją wszystkie paryskie plotkary. Po spotkaniu w Erfurcie Aleksander zrobił się zbyt zarozumiały, a już zdobycie Finlandii zupełnie przewróciło mu w głowie. Jeżeli potrzebne mu są zwycięstwa, to niech się wyprawi na Persów, ale nie miesza się w sprawy Europy. Cywilizacja odrzuca tych dzikusów z Północy. Europa obejdzie się bez nich.
Pogoda, bezkresy rosyjskie sprawiły, że historia potoczyła się inaczej. Wielka Armia musiała rozpocząć odwrót spod Moskwy, zbliżała się właśnie zima, a żołnierze nie mieli solidnych mundurów, obuwie było popękane po długich marszach, kończyła się amunicja, podupadła dyscyplina, wdarło się rozprzężenie i zamęt. Często atakowali rosyjscy Kozacy i partyzanci, a rosyjska armia niszczyła mniejsze oddziały czyniąc niemałe straty. W czasie odwrotu wielu żołnierzy padało z wycieńczenia i chłodu, Wielka Armia kruszyła się, wielu opuściło jej szeregi, było bardzo wielu maruderów. W inwazji na Rosję uczestniczyło 90 tysięcy Polaków. Napoleońskie plany upadły: Rosja nie tylko zaczęła mieszać w sprawach europejskich, ale i później w światowych.

Styczniowa Branka w 1863 r. - Polak Polakowi kamasze

A. Sochaczewski, Branka 1863

Słowo Branka oznacza pobór do wojska rosyjskiego. Naczelnik rządu cywilnego Aleksander Wielopolski nie chciał dopuścić do wybuchu powstania. Z jego to właśnie inicjatywy władze zarządziły pobór do wojska rosyjskiego. Branka młodych polskich mężczyzn do wojska rosyjskiego w nocy z 14 na 15 stycznia 1863 w Warszawie odbyła się na podstawie imiennych list, nie jak zwykle poprzez losowanie. Listy były specjalnie ustawione, aby wyeliminować rewolucyjnie i patriotycznie zaangażowaną młodzież, palce przy niej maczał Zygmunt Wielopolski (syn Aleksandra) i oberpolicmajster Siergiej Muchanow. Branka miała przeciwdziałać wybuchowi powstania, przyspieszyła tylko jego wybuch. Mimo że brankę utrzymywano w tajemnicy, część młodzieży opuściła Warszawę i sformowała pierwsze oddziały. W celu zapobieżenia brance na prowincji wyznaczono termin wybuchu powstania na 22 stycznia 1863 roku.

Ugoda perejasławska - z deszczu pod rynnę

Mychailo Chmielko, Rada perejasławska

18 stycznia 1654 roku w Perejasławiu hetman kozacki i przywódca powstania kozaków Bohdan Chmielnicki z całym wojskiem zaporoskim złożył carowi przysięgę wierności, a wydarzenie to przeszło do historii jako ugoda perejasławska, akt „połączenia się Ukrainy z Rosją”. Ugoda perejasławska była podstawą dla Aleksego I do rozpoczęcia wojny przeciwko Rzeczpospolitej.
Najważniejszym skutkiem ugody było poddanie Ukrainy dominacji moskiewskiej i wstrzymanie procesu dobrowolnej polonizacji elit szlachty Ukrainy Naddnieprzańskiej i kozactwa. W dalszej perspektywie Kozacy, wyrywając się spod protekcji polskiej, popadli pod protekcję caratu, czyli z deszczu pod rynnę (piszę oczywiście z perspektywy polskiej). Wybrali protekcję Moskwy, przez co stracili krystalizującą się świadomość narodową. Podlegali odtąd silnej rusyfikacji.

9 stycznia 1797 r. - powstanie Legionów Polskich we Włoszech

Juliusz Kossak - Generał Jan Henryk Dąbrowski na czele Legionów, akwarela z 1882 r.

Po III rozbiorze nastąpiła emigracja żołnierzy i oficerów z Polski do Włoch i Francji. Dzięki wpływom Napoleona Jan Henryk Dąbrowski podpisał 9 stycznia 1797 umowę z nowym rządem Republiki Lombardzkiej, umożliwiającą powstanie polskich oddziałów. Oddziały otrzymały nazwę Legionów Polskich. Mundury i sztandary były zbliżone do polskich, język komend i stopnie wojskowe również były polskie. Na szlifach widniał włoski napis Ludzie wolni są braćmi.

7 stycznia 1520 r. przywilej toruński - dla kogo przywilej, a dla kogo nie?

Drzeworyt z : P. Crescentyn, O pomnożeniu i rozkrzewieniu wszelakich pożytków, Kraków 1571

7 stycznia 1520 r. król Zygmunt Stary wydał przywilej toruński wprowadzający jeden dzień pańszczyzny tygodniowo. Przez ostateczne ujednolicenie pańszczyzny szlachta chciała ograniczyć powszechne wtedy zbiegostwo chłopów. Zatem chłopy do roboty! A szlachta zarabia, bo uzyskała także przywilej żeglugi po Wiśle (nikt inny!!!).

Stefan Czarniecki - 2 stycznia 1665 r. hetmanem polnym koronnym

Brodero Matthisen, Portret Stefana Czarnieckiego, 1659

 Stefan Czarniecki, znany dowódca wojskowy, jego nazwisko pojawia się w polskim hymnie narodowym:

Jak Czarniecki do Poznania

po szwedzkim zaborze,

dla ojczyzny ratowania

wrócim się przez morze.

Znany jest z kampanii potopu szwedzkiego, ale miał także poważny wpływ na pacyfikacje powstania Chmielnickiego i udział w wojnie z Moskalami. Sześć tygodni przed śmiercią, 2 stycznia 1665 roku Czarniecki został hetmanem polnym koronnym, czyli przyjął buławę polną koronną, odebraną Lubomirskiemu. Krótko się cieszył tą nominacją, bowiem zmarł w czasie podróży do Lwowa 16 lutego 1665 roku w Sokołówce na Ukrainie od postrzału otrzymanego podczas tłumienia buntu w Stawiszczu (istnieje też hipoteza, że Czarniecki mógł zostać otruty). Głównym zadaniem hetmana polnego koronnego była ochrona południowo-wschodnich kresów ukrainnych Rzeczypospolitej przed najazdami z sąsiednich państw. Był bezpośrednim zwierzchnikiem żołnierzy kwarcianych. Hetmani polni odpowiadali za wywiad, rozpoznanie i prowadzenie doraźnych walk (np. z Kozakami lub Tatarami).